|
WASANNIN MOTSA JIKI-RAYE-RAYE DA WAKE-WAKE
Masana suka ce Riyala wato wasannin motsa jiki na daga cikin
tuwasun koyarwa. Su kuwa masu iya magana suka ce "taba
kida taba karatu". Su yara ma'abota nishadi da wasanni
ne saboda haka muddin aka ce karatun zasu rinka yi babu nishadi
da wasanni to kuwa za'a taras aikin da ake koya masu basa
fahimtarsa sosai. Aikin Riyala yawanci ana yinsa ne a hissa
ta biyu da safe kafin yara su fita cin abincin tara. Masu
tsarin ilmi sun yi bayanin cewa muddin ba wannan lokaci ne
aka yi Riyala ba, to yara idan sun dawo daga cin abincin tara
ba abinda zasu yi im banda barci.
Aikin Riyala suna da yawa, amma Malami shi ya fi sanin irin
wasannin da ya dace da dalibansa. Duk wani wasa wanda zai
cutar da yara bai kamata yara su yi shi ba. Wajibi ne Malamin
makaranta ya kasance a filin wasa saboda shine jagorar yaran.
Sai dai wani abin damuwa a yanzu Malaman makarantar boko suna
nema suyi sakaci da riyala, sau da yawa sai aje filin wasa
idan har anyi sa'a ana da filin a taras sai yaran ne zallansu
ba wani Malami tare dasu suna wasan tamaula. Mafi yawan wadannan
dalibai im banda fadace-fadace basa komai a tsakaninsu domin
rashin ganin Malaminsu na kusa.
Wasanni irin namu na gargajiya suna da amfanin gaske a lokacin
riyala. Irin wadannan wasanni masu motsa jiki akwai su Asaha
ruwan tusntsaye da kuma Dan akuya na Damushere. Amma guje-guje
da tsalle-tsalle sune mafi yawa daga cikin ayyukan riyala
da ake yi a makarantun boko da na Islamiyya. Akwai kuma wasu
wasannin da ake neman mantawa wanda ake kafa da'ira a rika
yin wakar "Alal-kitkna mu tafa, alal-kitima mu tsalla,
alal kitima-mu yi haka," da dai sauransu. Amma sai a
kara kula ba'a son yin wasannin riyala cikin aji. Sai kuma
wasannin raye-raye da wake-wake wadanda a kowane sako na kasar
nan kuma kowace kabila tana da irin nata raye-raye da wake-waken.
Alal misali idan Malam ya duba cikin littafin nan da Umaru
Dembo Zariya ya wallafa mai suna "Wasannin yara"
wanda aka buga a shekarar 1972 za'a ga yadda aka yi bayanin
muhimman wasannin Hausawa na gargajiya kamar su na Kangal-kangal,
Langa, Allan ba ku, ina aka saka, da kulli kucciya. Akwai
kuma wasu wasannin da suma yanzu im banda a kauyuka ba'a yinsu
irin su Malam na bakin kogi, Tayalo-Tayalo da Akube-kube kewano
inji nufawan Kano. Duk wadannan wasanni an sani cewa samari
da 'yan mata ne ke yinsu a kauyuka da birane, musamman a makarantun
Firamare na jihohin Arewacin Nijeriya.
Wasan da yake kamar bako ne ga Hausawa shine wasan akube-kube
kewano. Shi wannan wasa asalinsa Nufawa ne keyi wadanda suka
gauraya da Hausawa a birnin Kano, kamar misalin a unguwar
Ayagi da Tudun Nufawa, abin har ya zama jiki idan anyi haihuwa,
wato ranar radin suna, sai 'yan mata su taru su dunguma suje
wani babban filin wasa da aka samu amma kafin su isa sai su
rika tafiya suna rera wannan waka kamar haka:
Akube-kube- kewano.
Akube-laji- kewano
Mun je mun dawo-kewano, Mun shawo rana- kewano.
Da an gama wannan wakar sai yara su sheka da gudu su hau wani
dan tudu ko yaya yake suna cewa Allah ya raya wane ko wance,
Allah yasa masha ruwa ne. Allah ya tsawaita yawancin kwanuka.
Sai kuma a ci gaba da yin wakar da aka bayyana a sama har
sai yaran sun koma gida. Wannan wasa duk da cewa cikin nufanci
aka yi shi amma wasan yana jan hankalin dalibai wajen kara
himma bisa ga aikin dake gabansu na makaranta, kuma yana daga
cikin wasannin da dalibai 'yan mata ke sha'awa. Idan kuma
Malamin makaranta tare da dalibai ya isa filin wasannin riyala
da safe akwai wani wasa mai suna Alal-Kitima wanda dalibai
ke sha'awa.Ita wakar Alal-kitima, waka ce wadda take tafiya
da motsa jiki. Ga yadda ake yinta. Yara su kafa da'ira, Malam
ko Malama yana tsakiya ko tana tsakiya, mai bada waka zai
fara da cewa:
Alal-kitima- alal-kitima, sai sauran yaran dake da'ira har
da Malam su amsa :
Alal-kitima-alal -kitima.
Alal-kitima mu tafa,
Alal-kitima mu tsalla
Alal-kitima mu yi haka,
Alal-kitima mu zauna
Alal-kitima mu mike.
Haka za'a ci gaba da yi har sai an kammala zagayen da'irar.
Da an gama re wannan waka tare da motsa jiki, za'a ga yaran
sun fara zufa. hakika wannan wasa babban Atisaye ne ga 'yan
makaranta. Yawanci kuma 'yan mata sun fi son
wasangada irin su tayalo-Tayalo. Shi kuwa wasan Tayalo-tayalo,
ba'a yin da'ira sai dai a hadu waje guda, sai wata yarinya
daga cikin 'yan matan ta rika rera wakar su kuma sauran suna
amsawa kamar haka:
Tayalo-tayalo (Amshi) Tayalo
fayalo kawata(Amashi) Tayalo
Ta yada taronta- " Tayalo
A gindin Marke- " Tayalo
Ba don ita ce ba- " Tayalo
Bazanbata ba- " Tayalo
Da nakasheshi- " Tayalo
Ammana bata shi-" Tayalo
Da an gama rera wannan waka sai kuma ayi tsalle ace Allah
ya ka mu bikin wance. Sannan sai a koma aji ko kuma kowace
ta koma gida abinta. Shi dai wannan wasa na Tayalo-tayalo
ya kan yi tuni da nuna irin yadda yarinya zata sami kanta
idan an yi mata aure a gidan mijinta. Bay an an gama wasan
za'a ji 'yan mata na yiwa kansu fatan cewa Allah yasa kada
su auri "Mai tazuge". A wajensu "Mai tazuge"
tsoho ke nan.
Riyala ko Atisaye yana da muhimmancin gaske don haka ya kamata
Malaman makaranta su kara himma wajen yinsa, kada malamai
su sangarce suce ai wasa sai yara kawai, yaran suna bukatar
mai masu jagora. Wassanninmu na gargajiya kuma idan har aka
sake yaranmu suka manta da shi, kuma suka ga manyanmu basu
dauke shi da daraja ba za'a wayi gari mu manta dasu baki daya,
a barmu da surutai a gidajen rediyo, Telbijin da jaridu. Kowane
abu na duniya yana da ginshiki, ginshikin al'adu na kunshe
cikin jakar wasanni da raye-raye.
|
|